Čini se da je više od 13 miliona Brazilaca, koji žive u siromašnim četvrtima, pošteđeno velikog vala zaraze. Ali, postoji velika zabrinutost da bi se to moglo promijeniti. Virus korone tamo ima dobre mogućnosti za širenje: gustoća naseljenosti je velika, ljudi žive na uskom prostoru i pod lošim higijenskim uslovima; često nemaju ni sapuna a o funkcionalnom sistemu kanalizacije da i ne govorimo.
Jedva da iko može sebi priuštiti da ostane kod kuće zbog korone.
“Ko ne izađe iz kuće preko dana i ne ode na posao, taj uveče nema šta da jede”, kaže Michele Silva, opisujući situaciju mnogih ljudi koji tu žive. On je stanovnik Rocinhe u Rio de Janeiru, jednoj od najvećih brazilskih favela i suosnivač je lista “Fala Roça”.
Unatoč ovim poteškoćama, mnogi su se stanovnici prvih sedmica pandemije pokušali pridržavati ograničenja kontakta, rekla je Silva.
“Ali tada je predsjednik Bolsonaro počeo umanjivati opasnost od koronavirusa, opisujući ga “malom gripom”. To nam baš nije pomoglo.”
Drugi razlog zbog kojeg su se ljudi više pridržavali ograničenja kontakata u ranim fazama korona krize mogao bi biti taj što su u to vrijeme narko bande u nekim favelama, uključujući i Rocinhu, raspisale policijski sat i poručile:
“Ko napusti kuću, dobiće metak u glavu”.
Stanovnica jedne druge favele u Riju, kaže: „Zabranili su nam da od 8 uveče do 8 ujutro izađemo pred vrata. Dileri droge također su zabranili okupljanja i obavezali ljude da nose masku. “Ova žena, koja želi ostati anonimna, kaže da su se ova pravila primjenjivala mjesec dana. Nakon toga, trgovci drogom se više nisu oglašavali.
Većina favela u Brazilu nastale su kao neformalna naselja bivših robova. Uticaj države je tamo mali ili ga gotovo nikako nema. Umjesto toga, počele su da se množe narko bande – a od 2000. godine i paravojne jedinice, koje čine aktivni i bivši policajci, vatrogasci i drugi službenici.
Michele Silva ne želi govoriti o ulozi organiziranog kriminala u korona krizi – baš kao i Gilson Rodriguesa, koji predvodi „Savez stanovnika i trgovovaca u Paraisópolisu“. On je nešto poput gradonačelnika ili glasnogovornika favele u São Paulu koja broji oko 100.000 stanovnika. Ovaj 36-godišnjak voli da istakne koliko su sami stanovnici uradili za suzbijanje virusa korone. Mi smo od davnina ostavljeni na miru, odnosno prepušteni sami sebi pa i po ovom pitanju”, rekao je Rodrigues. Zato su stanovnici favele sami napravili mapu grada i odredili po jednog dobrovoljca – “predsjednika” za svaku ulicu. On prati stanje s koronom i oboljelima na svom području i po potrebi zove hitnu pomoć.
“Pošto redovne hitne službe ne dolazi u Paraisópolis, niti mnoge druge favele, sami smo iznajmili tri vozila hitne pomoći i zaposlili ljekare.” Inicijativa se uglavnom financira putem “Crowdfundinga” i drugih donacija. “Gradska uprava, kaže Rodriguesu, do sada nam nije nimalo pomogla”.
Stanovnici Paraisópolisa također proizvode vlastite maske, dijele higijenske setove i hranu. Dvije škole pretvorene su u izolacijske centre za oboljele od korone i one za koje se sumnja da su oboljeli – do sada je kroz njih prošlo oko 300 ljudi.
U gradu Rocinha u Riju građanske inicijative pokrenule su slične akcije, objašnjava Michele Silva. Postoje i informativne kampanje u kojima se informacije o opasnostima COVID-19 daju putem zvučnika, WhatsApp-a ili preko postera. “Mi u ‘Fala Roçi’ takođe objavljujemo puno članaka o virusu. I pokušavamo pratiti broj zaraženih.”
Osim izvještaja o proizvoljnim policijskim satima na početku korona krize, malo se zna o stupnju u kojem su narko bande uključene u kampanje protiv korone, bilo kao akteri ili kao donatori. “U najmanju ruku, može se poći od pretpostavke da se u favelama ništa ne događa bez njihovog znanja ili pristanka”, kaže Rafael Soares Gonçalves s Papinog katoličkog univerziteta u Rio de Janeiru, koji je obavio niz istraživanja o životu u siromašnim četvrtima Brazila.
U tom kontekstu nije neobičan novinski članak objavljen početkom aprila, u kojem tadašnji brazilski ministar zdravstva Luiz Henrique Mandetta traži dijalog s narko bandama u borbi protiv korone. Mandetta je nedugo zatim otpušten; nakon toga više nije bilo takvih inicijativa.
Stanovnici favela su se, naviknuti da se sami organizuju, tokom korona krize, umjesto pomoći države, suočili sa kontinuiranim policijskim nasiljem. Prema podacima brazilskog Instituta za javnu sigurnost (ISP), više od 300 ljudi ubijeno je u aprilu i maju “u intervencijama policijskih službenika” u saveznoj zemlji Rio de Žaneiro. Jedan od njih je 14-godišnji João Pedro Mattos Pinto, koji je bio kod kuće kada je zasut salvom metaka. Njegov slučaj izazvao je ogorčenje širom zemlje.
Početkom juna, Vrhovni sud Brazila zabranio je racije za vrijeme pandemije korone.
“Brutalno ponašanje službenika u situaciji u kojoj su mnogi stanari ostali kod kuće, a brojne građanske inicijative izašle na ulice, naišlo je na nerazumijevanje . Društvo koje ovo dopušta je bolesno”, rekao je Gonçalves.
Iako su racije bez odobrenja državnog tužiteljstva sada zabranjene, rizik od samog koronavirusa je ostao. Gilson Rodrigues vjeruje da je “jedini razlog što se za sada izbjegla katastrofa taj što se civilno društvo tako dobro organiziralo.”
Michele Silva pribojava se onoga što bi moglo uslijediti- pogotovo sada kada su u mnogim mjestima u Brazilu, usprkos sve većem broju infekcija, ublažena ograničenja kretanja, uvedena na početku izbijanja infekcije koronom.
“Bojim se da će se kriza pogoršati i da više nećemo moći savladati situaciju”, kaže nam na kraju Michele Silva.