U bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska (RS) danas se slavi 9. januar kao Dan RS-a – i pored činjenice da ga je Ustavni sud Bosne i Hercegovine 26. novembra 2015. godine proglasio neustavnim.
Glavnom banjalučkom ulicom prodefilovalo je 15 ešalona pripadnika entitetskog Ministarstva unutrašnjih poslova i čak 23 ešalona civilnih organizacija, među kojima su vatrogasci, demobilisani borci, pripadnici civilne zaštite i drugih organizacija i udruženja.
“Želim svima da čestitam ovaj veliki dan, da čestitam što smo okupljeni, što znamo da je važno da smo zajedno, što znamo da moramo da čuvamo Republiku Srpsku. Živjela Republika Srpska!”, oručila je predsjednica RS Željka Cvijanović na defileu.
Defileu je prisustvovala i premijerka Srbije Ana Brnabić sa ministrima iz svog kabineta, koju je danas entitetska predsjednica odlikovala Ordenom Republike Srpske na lenti za, kako se navodi, naročite zasluge u razvijanju i učvršćivanju saradnje i političkih odnosa Srbije i Republike Srpske, te “za nemjerljiv doprinos u borbi za fizički i duhovni opstanak, afirmaciju i razvoj Republike Srpske”. Odlikovanjem koje je dobila Ana Brnabić ranije su odlikovani i osuđeni za ratne zločine Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik.
“To je odnos koji svakako prevazilazi formalne, uobičajene okvire bilateralne saradnje i u kom postoji u svakom smislu nešto mnogo veće, značajnije od samo diplomatskog i samo administrativnog. Reč je o konkretnoj i stvarnoj brizi Srbije za opstanak i napredak Republike Srpske”, istakla je Brnabićeva, dodavši da je dodijeljeno priznanje za nju “potvrda odgovorne politike Vlade i predsjednika Srbije”.
Ove godine jedan ešalon policije koračao je obučen u uniforme srpske vojske iz Prvog svjetskog rata
Cvijanovićeva je ordenom zastave Republike Srpske sa zlatnim vijencem za rad i izvanredne zasluge u međunarodnoj saradnji i učvršćenju mira i za doprinos u razvoju sveukupnih odnosa između Rusije i RS odlikovala i ambasadora Ruske Federacije u Bosni i Hercegovini Petra Ivancova koji je takođe prisustvovao defileu.
Ove godine jedan ešalon policije koračao je obučen u uniforme srpske vojske iz Prvog svjetskog rata, dok je oficir na bijelom konju išao ispred njih. Koračnici su recitovali i pjesmu “Hriste bože”, poznatiju kao himnu kosovskih junaka, a na kraju defilea pjevali su i pjesmu “Pukni zoro”. Više hiljada građana gledalo je i nalet helikoptera iz helikopterskog servisa Republike Srpske. Izvedene su i himne Republike Srpske i Srbije.
Predstavnici Bošnjaka u institucijama RS, koji ne prisustvuju obilježavanju 9. januara, izdali su saopštenje u kojem negoduju što se nastavlja sa slavljem datuma za koji je Ustavni sud BiH rekao da je diskriminišući za nesrbe u tom entitetu.
“Na taj dan 1992. godine predstavnici srpskog naroda su bez učešća predstavnika drugih (Bošnjaka, Hrvata i Ostalih) naroda, dakle jednostrano, donijeli Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine. Ovakav izbor nije u skladu s jedinstvenim vrijednostima dijaloga, tolerancije, uzajamnog poštovanja i jednakosti na čemu bi se trebao temeljiti izbor nekog državnog praznika. Ustavni sud BiH je istakao legitimno pravo srpskog naroda u entitetu RS da zakonskim mehanizmima očuva svoju tradiciju i identitet, ali jednako pravo se mora dati i drugim konstitutivnim narodima i ostalim građanima u entitetu RS, što mi svakako podržavamo i zašto se zalažemo”, navodi se u saopštenju.
Obilježavanje neustavnog Dana Republike Srpske nastavljeno je i svečanom akademijom. Prije podne je i patrijarh Srpske pravoslavne crkve Irinej, povodom 9. januara, služio Svetu arhijerejsku liturgiju u Hramu Hrista Spasitelja u Banjaluci. Pojačane policijske aktivnosti biće na snazi do kraja dana.
Ustavni sud BiH je u novembru 2015. godine utvrdio da član 3.b) tadašnjeg Zakona o praznicima RS-a nije u skladu sa Ustavom Bosne i Hercegovine i Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije te Protokolom broj 12 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Ustavni sud je tada naložio i Narodnoj skupštini RS-a da u roku od šest mjeseci usaglasi navedeni član entitetskog Zakona o praznicima sa Ustavom BiH.
“Ustavni sud ponovno naglašava da se ovom odlukom ni na koji način ne dovodi u pitanje pravo građana Bosne i Hercegovine pravoslavne vjeroispovijesti (kao ni slično pravo građana bilo koje druge vjerske zajednice u Bosni i Hercegovini) da slobodno na tradicionalan, odnosno drugi prigodan način obilježavaju svoje blagdane, uključujući i slavu Svetog Stefana. Prema mišljenju Ustavnoga suda, takve slobode i prava, a posebno njihovo slobodno manifestiranje, samo potvrđuju multikonfesionalni i multikulturalni karakter Bosne i Hercegovine kao države i društva. Stoga se ovakva odluka Ustavnoga suda u tome kontekstu ne može nikako drukčije razumijevati”, navedeno je tada u saopštenju Ustavnog suda BiH.
Odluka je donesena po apelaciji člana Predsjedništva BiH Bakira Izetbegovića čije je mišljenje da je izbor 9. januara za Dan RS-a, koji se slavio i kao krsna slava tog entiteta, Sveti Stefan, podstaknut osjećajima i događajima od značaja za samo jedan narod, dok ga druge zajednice smatraju bolnom uspomenom.
U RS-u se 9. januar obilježava kao Dan RS-a jer je na taj datum 1992. godine u Sarajevu, tadašnja Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine.
Dok većina u RS-u na taj datum danas gleda sa ponosom, jer je, kako se tvrdi, formiranjem RS-a spriječen nestanak srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, dotle Bošnjaci i Hrvati na 9. januar gledaju kao na početak rata u BiH, te početak etničkog čišćenja i zločina nad nesrpskim stanovništvom.
I pored odluke Ustavnog suda u RS-a ne odustaju od obilježavanja 9. januara pa je tako u tom bh. entitetu 25. septembra 2016. održan referendum na kojem su se građani izjasnili o pitanju – “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?”.
Prije referenduma, Ustavni sud BiH odbio je zahtjev Narodne skupštine RS-a da se preispita odluka o proglašenju neustavnim 9. januara kao Dana RS-a i donio privremenu mjeru kojom je zabranio provođenje referenduma. Ustavni sud BiH, poništio je i rezultate referenduma o Danu RS-a.
Narodna skupština RS-a potom je 25. oktobra 2016. godine usvojila Zakon o Danu RS-a u kome se navodi da se “na osnovu potvrđene volje građana RS-a, 9. januar utvrđuje kao Dan Republike”.
Prema novom zakonu, Dan RS-a se obilježava i praznuje kao sekularni praznik i nema obavezujući karakter.
Bošnjački i hrvatski poslanici Koalicije Domovina (SDA, SBB, HSP) godine nisu prisustvovali sjednici entitetskog parlamenta na kojoj je usvojen Zakon o Danu RS-a, jer smatraju da je to nastavak protivustavnog i antidejtonskog djelovanja entitetskog parlamenta.
Deset delegata u Vijeću naroda RS-a predalo je 5. januara 2018. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine radi osporavanja Zakona o Danu RS-a, pozivajući se na odluku Ustavnog suda iz 2015. godine i stav Venecijanske komisije.
Nakon apelacije u RS-u je formiran i Tim za pripremu odgovora i učešće u odbrani po apelaciji delegata Vijeća naroda RS-a iz reda Bošnjaka i Hrvata Ustavnom sudu BiH, objavio je RSE.